Waxaan hubaa in aan ahay Qof aan Aqoon badan leheyn, in kasta oo aan heysto Shahaado Jaamacadeed oo aan Culuunta dhaqaalaha ku qaatay. Haddana wey igu adkaatay in aan fahmo waxyaaba badan oo Dalka ka socdo markaan ka fiiriyay dhinaca Dhaqaalaha. Maanta, waxaan ku dhaqaaqay Cilmi baaris kooban oo Xaqiiqa raadis ah, Haddaan “Far iyo Fool” isku geeyay ma fahmin Danaha dhaqaale ee ku jiro Jaayga dhismaha ee naloo soo dhoofiyo. (F.S: 1aad)

Hore, waxaan uga cawday, in Dalka loo soo dhoofiyo Digir, Ukun, Moos, Birta Canjeerada lagu dubo iyo Badeeco kale oo Dalka laga heli karo.
Waxaan la yaabanaa in Sucuudiga aan u dhoofino Xoolo nool, Annaguna aan ka soo dhoofsano Caano Fara badan oo Dalka oo dhan lagu iibiyo.

Maanta waxaan la yaabay, Haddii aan fikiray oo aan “Far iyo Fool” isku geeyay, Goorba Jaahilnimadeeydaa Xad dhaaftaye. Waxaan jiro in Dalka loo soo dhoofiyo Dhagxaha Quruuraxa ah ee wax lagu dhiso, lana mid ah Jaayga caadiga ah Dalka, ee Hore wax loogu dhisi jiray.
Ma aqaan Sababta dhaqaale ee nagu kaliftay marka loo fiiriyo “opportunity Costs”. Markabkii ugu dambeeyay ee Jaay wado waxa uu Dekadda Mogadishu yimid Usbuucaan ugu dambeeyay June 2023. Waxaa Jaayga keeno Dalka Laba Shirkadood oo waaweyn oo Somali ah.

1. Ma waxaa ku khasabay Qandaraasle Dan leh oo Rabo in Jaaygiisu u gadmo, waan ku qanci waayay in Jaayga Dibaddu uu ka fiican yahay kan Gudaha ama ka raqiisisan yahay.

2. Jaayga Dibadda laga keeno, waxaa laga soo qaadaa Buuro ku yaal Dalalkaa Ajnabiga ah, kadib waxaa la keenaa Dekedaha Dalkaa, kadibna waa naloo soo dhoofiyaa.(F.S: 2-5aad)
Dalkeena waxaa laga helaa Labo nuuc oo Jaay ah, Mid Jilcan oo Xeebaha laga helo iyo mid Adag oo ka fiican kan Dibadda oo laga helo Gobalada sida: Buuraha Hiiraan, Gobalada Baay, Bakool, Bari, Gedo iyo Waqooyiga Somaliya.

3. Dhaqaale ahaan waxa ay aheyd ugu yaraan in laga fikiro ( Equilibrium of Import – Export. ilaa laga gaarayo E>I , taa oo Xatta si aan ku talagal aheyn Qiimaha Lacagteena kor u qaadi leheyd.

4. Waxyaabaha Dalka la keeno isla iyagiina Dalka laga soo saari karo, waxaa lagu badiyaa Cashuurta si Dowladdu ay Dakhli badan uga hesho, waxaana loogu Badiyaa Cashuurta Badeecadda Dibadda, si aynan ula tartamin Wax soo saarka Gudaha. Mase Dalalka Dibaddaa qaar loo daneynaa?

4. Waxaa jiro Cashuur dhimis loo sameeyo Badeecooyinka qaar, 20%,30%.

Laakin, Dhagxaha Jaayga dhismaha ee Dibadda nalooga keeno waxaa loo sameeyay.
Cashuur Dhimis iska dhaafe, waxaa loo sameeyay Canshuur Dhaaf ah 100%, Wax Canshuur ah lagama qaado.

Waxaan ka Codsanaa inta Caqliga u saaxiibka ah iyo inta iiga aqoon badan Culuunta dhaqaaluhu, in aynan la yaabin Jaahilnimadeeyda, ayna iigu faa’iideeyaan, Sababta dhaqaale ee nagu kaliftay, in aan Jaay dibadda ka keeno oo weliba Canshuur dhaaf 100% ah lagu keeno, ayna ku shaqa beelaan Boqolaal Somaliya oo Nolol maalmeedkoodu ku tiirsanaa Jaay soo saaridda Gudaha, dhinaca Xeebaha iyo Buuraha.

Walaahi, ma fahmin Sababta dhaqaale ee nagu kaliftay.

FG. Ishaada ku soo arag, wixii ka khaldan ka sax, wixii ka dhimanna ku dar.

Qore: Yahya Amir