Cilmiga Dhaqaaluhu ka sokow mabaadi’da u gaarka ah waa sida Tarinka oo kale waxa uu ku dul socdaa Laba line oo kala ah Sharciga iyo Siyaasadda.

Waxaa jiro mabaadi’ dhaqaale iyo shuruuc laga soo qaatay Aqoon yahano hore, kuwaa oo weli shaqeeyo, sida kuwii Giriiga iyo Reer Galbeeda, Shinaaha iyo Carabta. Kuwo Diimaha laga soo qaatay, sida Maadada laga dhigo jaamacado badan ee “Economic theory of Islam” . Waxaa kale oo jiro maadada H/dhowrka oo Jaamacaha Reer Galbeedka Badankoodu ay sheegayaan in Qofkii ugu horeeyay ee Caalamka H/dhowr bilaabay uu ahaa Cumar Bin khidaab RC.

Somaliya waxaa jiro Shuruuc hore oo dhaqaalaha iyo maamulka lagu isticmaalo kuwaa oo weli shaqeynaa, laakin qaarkood si sharci daraa loo bedelay si loogu fushado dano gaar ah, iyada oo aan la marin Habraacii Sharciga lagu bedeli lahaa.

Tusaale

Fiiri: Decree No. 2 ee 29 Dec. 1961 oo ay wada saxiixeen Madaxweyne Adan Cabdulle, RW Cabdirashiid iyo wasiirkii Maaliyadda Cabdulqadir Adan Zobe. Qodobka 1aad oo cadeynayo Hantida Qaranka u gaarka ah iyo Hantida muwaadinku yeelan karo. Hadda sidii aan Federal u noqonay iyo ka horba waxyaabo badan ayaa laga bedelay, loomana raacin Habkii sharcigu farayay si loo bedelo.

Sharciyo badan ayaana wax laga bedelay ama wax lagu kordhiyay wakhtigii kacaanka, sida Sharci No. 2 ee 29/12/1961 Qof 1 illaa Qod. 44aad iyo
.
“Emandammente della Procadura Finanze e Contabile” No1 ee 27/12/1972 ee laga bedelay Qodobada 1, 28, 30, 33. Sidoo kale Sharci No. 317 ee 17/12/1962 waxaa la bedelay Qod. 1 illaa 168 waxaa sii dheer “Emandammento al Regolamento della Contabilita Dello Stato DPR” ee 27 Dec 1971 ee lagu bedelay Dhamaan Qofobada, 1, 99, 101, 104, 111, 114, 121, 122, 146, 161, 167.

Wakhtiyadaan dambe Waxaa Maaliyadu si weyn wax uga bedeshay Art. 56 ee ” Provvedimento di Autorizzazione Si Spese” , awood siinta kharajaadka, si ayada oo aan H/dhowrka lala socodsiin Maaliyadda iyo Bangiga dhexe, ayna dhax marto Lacagta Qaran oo ah hab dhax ka bixis heshiis gaara lagu yahay.

Sharcigii 18/12/1962, qod. 318, waxaa lagu bedelay sharciga iibka Qaranka ee Wasaaradda Maaliyaddu maamulato??? Kaa oo u muuqdo Anigaa heeysto isla Aniga ayaana Xalaaleysanaa, taa oo madaxdii hore ee Maaliyadda u fududeysay in ay wax dhacaan.

” Ordinamento Amministrative Contabile” ee 1961 & 1962 waxaa wax laga bedelay 1972..mar kale 15 kii Sano ee u dambeysay waxaa la isku dayay in la sii bedelo si Dana gaar ah loogu sharciyeesto, laakin waa suura gali weyday, ayada oo wasaaradda maaliyadu rabtay mudadaa in ay si gaar ah u isticmaasho taabo aan sharciga waa faqsaneyn. Laakin waxaa suura gashay in June 2019 lagu bedelo Hindise Sharciyeedka Maareynta Maaliyadda ( PFM). Si Lacagta Dibadda ka timid loogu cuno ayaa loo kharibay Habraacii Maamulka maaliyadeed ee Dalka.

H/Dhowrka. Sharciga cusub ee ( PFM) Qodobkiisa 11aad, Xarafka C page 9aad iyo Qodobka 56aad ee Shacigii 1962 labaduba waxa ay Awood Warrant Siinayeen Hanti dhowrka.. Laakin sidii ay aheyd loogama faa’iideysan, haddii ay aheyd Aqoon yari, Daneysi ama Awood loo sheegtay H/dhowrka laftiisa. Taa waxaa ka sii daran Qodobka 32aad ee isla ( PFM) waxa uu ka sii hor imaanaa isla Qodobka 11aad ee Wasaaradda maaliyadu sameysatay. Dhinaca kale labadaa Qodob ayaaba ka hor imaana iyaga iyo isla Hindise sharciyeedka Maareynta Maaliyadda, haddii aad si dhab ah u fiiriso page11-page 20aad. H/ dhowrka laftiisa la sii boojeeyay markii Law 34 ee 14/4/1972, Qod. 5aad laga bixiyay sharciga H/dhowrka kaa oo awood siinayay H/dhowrka, looguna marmaesiyooday World Bank ayaa Diiday, iyada oo la ogyahay in World Bank uuna Awood u leheyn in uu diido Sharci Qaran ee baarlamaan ansixiyay, arintaana waxaa ka dhashay in wasiirada wasaaradaha iyo Hayaduku ay awoodaan in ay soo gudibstaan Lacag la yiraa: iigu dar Miisaniyadeedya H/dhowrku ma ogee, taa oo ah dambi laga galayo H/dhowrka laftiisa.

Waxaa is weydiin leh, Qod. 4aad ee page 4 ee Sanduuqa mideynta Maaliyadda Qaranka, Qod. 32 iyo Qod. 26aad ee wakaalashada sidii ay ahaayeen ma loogu dhaqmaa?

Waxaa jiro Mashaariic Malaayin Dollar ah oo wasaaradaha Heer Qaran iyo Heer Maamul gobaleed ay siiyaan Shakhsiyaad gaar ah, Haddii uu H/Dhowrku soo faragalin lahaana laga joojiyo ma ogi in ay tahay Awood loo sheegtay shaqadooda ama Jeebkooda oo lala hadlay.

Sharciga H/dhowrka u qoran laftiisa ayaanba lagu dhaqmin. Sharciga H/dhowrka No. 34 ee 14/4/1972 Qod. 2aad waxa uu ka hadlayaa ku xigeenadda H/dhowrka oo Saddax ah shaqadooduna kala tahay.
a) ku xigeenka 1aad. Dowladda dhexe ” Baritaanka Wasaaradaha”
b) ku xigeenka 2aad, Wakaaladaha
c) ku xigeenka 3aad, Dowladaha Hoose.

Hadda sharcigii waa laga leexday waxaana lagu soo koobay Laba ku xigeen oo aan Shaqadoodu kala cadeeyn.

Dastuurka ku meel gaarka ee la ansixiyay 1 August 2012. Qodobkiisa 42aad xarafka “H” waxa uu leeyahay muwaadinku waa in uu noqdaa Cashuur bixiye wanaagsan, si uu uga Qeyb qaato kharajka Dowladda, si waafaqsan Awoodiisa wax bixineed iyo Sharciga.
( Si waafaqsan sharciga. taasi ma xumo, laakin, tan shrcigu farayo ee ah in uu u bixiyo si ku jaan go’aan Awooda cashuur bixineed ee muwaadinka. Maxaa lagu saleeyay Awoodeyda cashuur bixineed, ileyn Sharcigeena ayaa qabo in Cashuurtu ay ku saleeysnaato Awooda Cashuur bixineed ee Muwaadinka) .

Wasaaradda Maaliyadda iyo H/dhowrka Qarankoow, Adinkaa, Midna hantida noo hayaa, midba noo ilaaliyaa waajibkiina si sharci ah u gutaa. Dhaliil ma ahan ee waa is xasuusin, haddii aad Aduunka xasuusan weydo in laguu dhiibtay, Aakhiro ayaa lagu xasuusinaa.

Somaliyeey, wixii aan ku heshiino aan dhowrno.

FG:wixii ka khaldan ka sax, wixii ka dhimanna ku dar

Qore: Yahya Amir