Turkey waa Dal Islaam ah, walaalo aan nahay, na caawiyay wakhti aan u baahneeyn. Sug, Sug, Sug. ( F.S: 1-3aad).
Turkey sida wadamada kale ee Caalamka waxaa siyaasadiisa hagayo hadba halka ay dantoodu ku jirto. Tusaale: Ruushkii oo ahaa Saxiibkeena ugu weynaa Aduunka ayaa mar kaliya u wareegay Ethiopia isaga oo sidaa u arakay maslaxadiisa.

Maxaa ka dhexeeyo Turkiga Somalia iyo Ethiopia?

Laba Shirkadood oo Turkey ah ayaa Somalia ka shaqeeyo, Ethiopia waxaa ka shaqeeyo 150 Shirkadood oo Turkey ah.
Turkigu waxa uu Somalia ku maal galiyay $100. Million, Ethiopiana $ 6 Billion.

Turkiga iyo Somaliya

Turkigu Laga soo bilaabo 2013, waxa uu waday wada hadalada Heshiisiinta Somaliya iyo Somali land waxaana gar wadeen ka ahaa Mr. Olgan Beker oo ahaa ergaga gaarka ah ee Turkigu u xilsaartay Arrintaa.

Xiriirka Ganacsi ( Trade) ee u dhexeeyo Somaliya iyo Turkey weligii ma noqon mid isku dheeli tiran ( I > E ) Sanadkii 2018 waxa uu ahaa $187,3 Million, 2019=250,850. kadibna kor ayuu u sii socday, waxaa faa’iido ganacsi ku qabay Turkiga.

Ganacsiga iyo Maalgashigu waa kala duwan yihiin. Maal gashiga ( Investment) Turkiga ee Somalia waxa uu ahaa $ 100 Million, oo ay ku maalgashadeen Shirkado Turkey ahi, Airport iyo Dakadda Mogadishu.

Maxamed Dubo oo ah Agaasimaha horuumarinta maalgashiga ee wasaradda Qorsheeynta Somalia , ayaa sheegay in Ganacsiga labada Dal uu horuumaray.

Sida ay sheegeen prof. Federico Donelli oo ku takhasusay “international relation” iyo khubaro kale ayaa yiri: Heshiiskii Somalia iyo Turkey 8/2/2024 ee difaaca badda somalida. Turkigu waxa uu dib u dhisaa qalabeynaa ciidanka Badda, taa bedelkeed Turkigu waxa uu ka helayaa 30% Dakhliga ka yimaad Degaan badeedka (Somalia’s exclusive economic zone) Sanadkii $500 million ayaa nooga dhunto Kaluunka ay Iran iyo China si sharci daraa nooga qaataan, marka Turkigu uu naga badbaadiyo waxa uu leeyahay 30% oo u dhiganto $150 million, Aniguna waxaan heleynaa $350 million oo uu noo badbaadiyay.

Wax qabadka kale ee Turkiga

Laga soo bilaabi 1992 ku dhawaad 1500 Arday ayaa deeq wax barasho u aaday Turkey. Xerada Turksom waxaa lagu tababaraa Haramcad iyo Gorgor.

Turkiga iyo Ethiopia

Waxaa la asaasay Hayadda( Ethio-Turkish Investment and Business Promotion) Turkigu maalgashiga ugu badan Afrika waxa uu ku sameeyaa Ethiopia oo uu ku maalgashaday $ 6 Billion.

Mr. Mekonen Hailu, Oo ka mid ah Guddiga Huruumarinta Maalgashiga Ethiopia ayaa yiri: waxaa Ethiopia ka shaqeyo in ka badan 150 Shirkadoo oo Turkey ah. Kuna howlan Dhismaha, wax soo saarka Beeraha, Chemical, Shirkadda Turkiga “Yapi Merkezi” ayaa xarun ka furatay Adis Ababa si ay khad Tarin uga dhisto Ethiopia sida uu sheegay Maareeyaha Shirkadda Mr. Murat Ocal mashruucaa Tarin-ka ee Awash-Kmbolcha-Hara Gebya oo ah 400-km (248-mi) waxa uu ku xirmayaa Dekadda Jabuuti. Shirkadaha kale ee Turkiga ayaa hore shaqo ugu abuuray in kabadan 30,000 shaqaale Ethiopian ah.

Ganacsiga Ethiopia iyo Turkey ayaa Sanadkii 2019 gaaray USD 398.8 million in kasta oo sanadkii 2020 uu hoos u dhacay noqdayna USD 272 million, inkasta oo tartiib uu dib ugu soo noqday.

Heshiiska Ciidan ee Dhax maray Ethiopia iyo Turkiga ayaa aad uga baaxad weyn kan Turkiga iyo Somaliya, kaa oo ka kooban, tababar Ciidan, ogolaasho Ciidamada Ethiopia ee Tababarka u tagayo Turkiga iyo Xaasaskoodu ku joogayaan Turkiga, Hubeyn Ciidamada Ethiopia, Wadaag Xogta iyo Sirta Ciidan ee labada Dal. Fiiri noqolka Heshiiska Ethiopia iyo Turkey. ( F.S:4-15).

Heshiiska Ciidan ee Ethiopia iyo Somalia nuqul kama hayo, waxa ayse ila tahay in uu ka hooseeyo kan Ethiopia iyo Turkiga.

Gunaanad

Turkigu hore ayuu u sameeyay Cilmi barais la xiriirto Badda cas iyo danahiisa Geeska Afrika. Waxaan xasuustaa 7 khabiir oo ka kala socdo 7 Dal in Hayad ku taal Istanbul ay ka codsatay in ay Cilmi baaris ku sameeyaan Dhaqaalaha iyo istaraatigiyada Geeska Afrika, Qof ahaan waxaan ka mid ahaa 7dii Qof.
Mar kale waxaa Dalka Turkiga igala soo xiriiray Arday ka qalin Jabinayay Jaamacadda Ibnu Haldun ee Dalka Turkiga waxaan ku balanay in uu iigu yimaad Mogadishu, kadibna Dhowr jeer ayaan ku kulanay Safaaradda Turkiga ee Mogadishu si aan uga caawiyo Buugiisii Qalin Jabinta ee la xiriiray Turkiga iyo dhaqaalaha Geeska Afrika.
Weli ma arag Hayad Somaliya, Dowlad iyo Shibil oo Cilmi baaris ka sameynee xiriirada Caalamka iyo Somaliya Faa’iido iyo khasaaro, jirteenana ma ogi.

Dhaqaale ahaan Ethiopia waxaa jab ugu filan. Ethiopia Banggiga Aduunka ayaa deyn siiyay, iyada oo weli lagu leeyahay deyntii hore, waxaa la leeyahay Nus Billion ka mid ah waxa ay ku dhisee ciidankeeda badda.
Horta lama ogolo in Lacagtaa loo isticmaalo arimo ciidan sharci ahaan, bacdamaa lagu codsady arrin Bini aadan.
Tan labaad lacagtaa hal mar lama wada siinayo. Si kastaba shuruudaha Deynta Bangiga Aduunku waxa ay burburinee Dhaqaalaha Ethiopia. ( F.S:16aad)

In wax laga ogaado waxa dhinacyadaada ka socdo Ceeb ma ahan, Turkey waa Dal Dano badan naga leh, Anaguna aan wax badan uga baahanahay, laakin Madaxdu waa in mar kasta ay ilaaliso dheeli tirka danaha Dalalka kale aan la leenahay iyada oo laga fogaanayo Dan gaar ah iyo Go’aan ogaal la’aaneed.
Ogaal wadaagan yaana ku badini, raali ahaaw intaan ayaanba ku badiyaye.

Waxaan u hambalyeynayaa, wafdigii nooga qeyb galay, wareegii 2aad ee shirka Ankara oo aan ku deg degin Go’aan qaadashada.

FG : wixii ka khaldan ka sax, wixii ka dhimanna ku dar.

Qore: Yahya Amir